109 Numaralı Ayıntap Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi

GAZİANTEP ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ANA BİLİM DALI

109 NUMARALI AYINTAB ŞER’İYYE SİCİLİ’NİN TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRMESİ

(H.1165 / M.1752)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

MEHMET KARASAKAL

Tez Danışmanı: Yar.Doç.Dr. Süleyman ÜNÜVAR

GAZİANTEP

ARALIK 2010

ÖZET

109 NUMARALI AYINTAB ŞER’İYYE SİCİLİ’NİN

TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRMESİ (H.1165/M.1752)

 

 

KARASAKAL, Mehmet

Yüksek Lisans Tezi, Tarih ABD

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÜNÜVAR

Aralık 2010,   644 sayfa

 

 

109 Numaralı Ayıntab Şer’iye Sicili, H.1165 / M.1752 senesinin tamamını ihtiva etmektedir. Şer’iye sicili XVIII. yy. Osmanlı Devleti’ne tâbi  Ayıntab halkının yaşam biçimini, halkın birbirleriyle olan ilişkilerini ve sorunlarını (evlilik, boşanma, miras, şikâyet, adam öldürme, hırsızlık) insanların refah düzeylerini, devletin hukuk düzenini bizlere ve günümüze belge olarak yansıtmaktadır. Bu belgeler, Osmanlı Devleti’ne bağlı resmi makamlarca kayıt altına alınmaları sebebiyle; güvenilir, orijinal, birinci elden kaynak olma özelliği taşımaktadır.

Sicilde 478 tane belge bulunmaktadır. Bunların önemli bir kısmı tereke kayıtlarıdır.Ayrıca,hüccetlere,ilamlara,nikâh ahitlerine,yaralama ve katil,velayet ve borç davalarına, ferman ve beratlara da belgeler arasında rastlamak mümkündür.Tereke kayıtlarında o dönem halkının ekonomik düzeyini tespit etmek mümkündür.Evlilik ve boşanmalarda,miras dağılımında,kavga ve şikâyetlerde o dönemin sosyal hayatına dair bilgiler edinilebilir.Tezin transkripsiyon bölümünde her bir belgeye numara verilerek,sayfa numarası ve varak numarası da eklenerek,belgelerin daha pratik bir şekilde aranması,kullanılması ve tasnif edilmesi sağlanmıştır.Ayrıca,her belgenin üst kısmına o belgenin konusu hakkında bilgi verilmiştir.

 

Anahtar Kelimeler: Ayıntab, Şer’iye Sicili, Kadı, Tereke, Hüccet, İlâm, Mahkeme

 

 

ABSTRACT

TRANSCRIPTION AND ANALYSIS OF AYINTAB JUDICIAL RECORD NUMBERED 109 (LC.1165 / AD.1752)

 

 

KARASAKAL,Mehmet

Master’s Thesis: Depertman of History

Supervisor: Asst.Prof.Dr.Süleyman ÜNÜVAR

December 2010 , 644 Pages

109 Numbered Ayıntab Şer’iye Registry contains all of year of H.1165 / M.1752 . XVIII.yy Şer’iye registry reflects to us and present Ayıntab lifestyle of the people subject to the Ottoman Empire, the relationships among the people and their problems (marriage, divorce, inheritance, complaints, manslaughter, theft), the level welfare of people, state’s legal system as document. These documents were taken to be recorded by official authorities of the Ottoman Empire. therefore they are reliable, original, has the characteristics of first-hand source.

There are 478 documents in the register. The tereke records are the important part of the documents. In addition, Hujjat, ilams, wedding ahits, assault and murder, custody and debt cases, and berats edict also possible to see in these documents. The economic level of the people of that period can be determined in tereke records. Marriage and divorces, inheritance sharing, fighting and complaints can be obtained by looking at the information about the social life of that period. Transcription  section of the thesis had been given  number for the each document. In addition, the search for a more practical way of documents, to use, sorting has been provided with page number and varak number. .In addition,  the information has been given  the top part of each document about topic of that document.

Key Words: Ayıntab, Şer’iye Registry, Kadi, Tereke, Hujjat, Ilam, the Court

 

 

ÖNSÖZ

Her bilimin üzerinde çalıştığı ve kendisine yardımcı olduğu bir takım materyalleri vardır.Tarih biliminin de en önemli materyali; kendisine kaynak oluşturan ve kendi birikimini sağlayan; teknik anlamda mesleki bir araç olan temel unsur; geçmişten günümüze kalan ve geçmişi günümüze aktaran yazılı kaynaklardır. Bu yazılı kaynaklar; kimi zaman bir para, mektup, sözleşme; kimi zaman bir askerlik kaydı, mahalle kaydı, mal-mülk kaydı; kimi zaman da bir resim, şiir, hikaye, kânun …v.b. olabilmektedir.Bu yazılı malzemelerin tümüne bakıldığında; bazısı geçmiş bir dönemin ekonomisini, sosyal yapısını; bazısı hukukunu, devlet idaresini ve yapısını; bazısı da o dönemin kültürünü, medeniyetini,sanatını bize anlatır ve aktarır.

Şer’iyye sicilleri incelendiğinde onların yukarıda anlatılanların en az bir kaçını her zaman ihtiva ettikleri görülmektedir.İşte bu noktada tezimizin konusu olan 109 Numaralı Ayıntab Şer’iyye sicili’nin ne derece önemli olduğunu bir kez daha anlamaktayız.Şer’iyye sicillerinde geçmiş bir döneme ait bir yerleşkenin (bu yerleşke bir mezra,köy,nahiye,kaza olabileceği gibi çoğu zaman şehir de olmaktadır) giyiminden diline,kişi isim ve lakaplarına, aile yapısından ekonomik düzenine, hukukundan demografik ve etnografik yapısına kadar bir çok konuda bilgi sahibi olma fırsatı elde edilmektedir. Tarih bilimi için kıymet-i âlası derin olan bu bilgilerin tasnifinin ve analizinin yapılıp yorumlanması ile elde edilen sonuç bize zengin bir çalışma malzemesi kazandırmaktadır.

109 Numaralı Ayıntab Şer’iyye Sicili’nde  1165 Hicri yılının oniki ayının tamamına ait  belge bulunmaktadır.Tutulan defterde belge tarihlerine bakıldığında tam bir kronolojiden söz etmek mümkün değildir. Aynı aya ait farklı belgeler birkaç ay sonra da karşımıza çıkmaktadır. Ancak; genelde aylar sıralı gitmekte, aynı türden belgeler ard arda sıralanmaktadır.Bu da şer’iyye sicilinin genel anlamda düzenli olduğunu bize göstermektedir.

Yüksek lisans öğrenimim boyunca her zaman yardımlarını gördüğüm değerli hocalarım, Yar.Doç.Dr.Murat ÇELİKDEMİR’e ve Yar.Doç.Dr.Y.Emre TANSÜ’ye, tezimi baştan sona inceleyen eksiklerimi gidermemde yardımcı olan hocam Yar.doç.Dr.Bilal Temiz’e; tezimin konusunu tespit etmemde, çalışmalarımı yürütmemde, eksiklerimi belirlememde ve gidermemde yardımını hiçbir zaman esirgemeyen değerli hocam ve danışmanım Sayın Yar.Doç.Dr. Süleyman ÜNÜVAR’a, teşekkürü bir borç bilirim. Ortaya çıkartılan bu çalışmada XVIII.yy. Ayıntab’ı hakkında eşsiz öneme sahip bilgiler edindiğimi öncelikle belirtmek istiyorum. Bunu özellikle şehir tarihçiliği üzerine çalışmalarda bulunan ve bulunacak olanlarla paylaşmanın da ayrı bir gururunu ve  mutluluğunu yaşıyorum.

                                                                                                         ARALIK 2010

                                                                                                 Mehmet KARASAKAL

 

İÇİNDEKİLER

 

ÖZET  .………………………………………………………………………………….i

ABSTRACT ………………………………………………………………………….ii

ÖNSÖZ ……………………………………………………………………………..iii

İÇİNDEKİLER  …………………………………………………………………….iv

TABLOLAR LİSTESİ  …………………………………………………………….vi

KISALTMALAR VE HİCRİ AY İSİMLERİ  ……………………………….….vii

 

1. GİRİŞ ………………………………………………………………………….…1

   1.1. GİRİŞ   …………………………………………………………………………1

2. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE GAZİANTEP ………………………………….5

   2.1. COĞRAFİ KONUMU  …………………………………………………….….5

   2.2. ŞEHRİN ADINA DAİR  ………………………………………………………6

   2.3. OSMANLI HÂKİMİYETİNE KADAR TARİHİ SÜREÇ İÇERİSİNDE

          GAZİANTEP  …………………………………………………………………6

   2.4. OSMANLI HÂKİMİYETİNDE GAZİANTEP ……………………………….7

   2.5. CUMHURİYET TARİHİNDE GAZİANTEP  ………………………………..8

3. KADILIK MÜESSESESİ VE ŞER’İYYE SİCİLLERİNE UMUMİ BİR

   BAKIŞ  ……………………………………………………………………………10

   3.1. ŞER’İYE MAHKEMELERİ VE GÖREVLİLERİ  ………………………….10

      3.1.1. Kadı ………………………………………………………………………11

         3.1.1.1. Kadıların görev – yetki ve sorumlulukları  …………………………….12

         3.1.1.2. Kadılarda aranan şartlar – tayin ve dereceler  ………………………..14

      3.1.2. Diğer Görevliler  …………………………………………………………16

         3.1.2.1. Naib  ………………………………………………………………….16

         3.1.2.2. Çavuş  …………………………………………………………………16

         3.1.2.3. Muhzır  ……………………………………………………………….17

         3.1.2.4. Kâtip  …………………………………………………………………..17

         3.1.2.5. Müşavir  ……………………………………………………………….17

         3.1.2.6. Mübaşir  ………………………………………………………………17

         3.1.2.7. Mukayyid  ……………………………………………………………17

         3.1.2.8. Kassam  ……………………………………………………………….17

         3.1.2.9. Şühudü’l hal  …………………………………………………………18

         3.1.2.10. Tercüman ……………………………………………………………18

         3.1.2.11. Müzekki …………………………………………………………….18

   3.2. ŞER’İYYE SİCİLLERİ  ……………………………………………………..18

      3.2.1. Şer’iyye Sicillerinin Tanımı, İçeriği ve Önemi  ………………………….19

      3.2.2. Şer’iyye Sicillerindeki Belge Çeşitleri  …………………………………..21

         3.2.2.1. Hüccet ………..………………………………………………………21

         3.2.2.2. İ’lam …………………………………………………………………21

         3.2.2.3. Ma’ruzlar ………………………………………………….…………22

         3.2.2.4. Müraseler ……………………………………………………….……22

         3.2.2.5. Buyruldular …………………………………………………………..22

         3.2.2.6. Fermanlar   ……………………………………………………………22

         3.2.2.7. Beratlar ………………………………………………………………23

         3.2.2.8. Vakfiyeler ……………………………………………………………23

         3.2.2.9. Tezkereler ……………………………………………………………23

         3.2.2.10. Temessükler …………………………………………………………24

      3.2.3. Şer’iyye Sicilleri Üzerine Yapılan Katalog Çalışmaları  …………………24

 

4. AYINTAB ŞER’İYYE SİCİLLERİ ………………………………………….25

   4.1. AYINTAB ŞER’İYYE SİCİLLERİ   ………………………………………..25

   4.2. ÇALIŞILMIŞ  AYINTAB ŞER’İYYE SİCİLLERİ  …………………………31

   4.3. 109 NUMARALI AYINTAB ŞER’İYYE SİCİLİ  ………………………….33

   4.4. 109 NUMARALI AYINTAB ŞER’İYYE SİCİLİ BELGE ÖZETLERİ  ……33

   4.5. BELGELERİN TASNİFİ   …………………………………………………..69

   4.6. 109 NUMARALI AYINTAB ŞER’İYYE SİCİLİ METİN

          TRANSKRİPSİYONU  ………………………………………………………70

 

5. BULGULAR VE TARTIŞMA ………………………………………………604

   5.1. 109 NOLU AYINTAB ŞER’İYYE SİCİLİ IŞIĞINDA AYINTAB

           ŞEHRİNİN SOSYO-EKONOMİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ  …604

      5.1.1.Materyal Ve Yöntem  ……………………………………………………604

      5.1.2. Bulgular Ve Tartışma  …………………………………………………..604

         5.1.2.1.Tespitler   ….…………………………………………………………604

            5.1.2.1.1.Hüccetler  …………………………………………………..……606

            5.1.2.1.2. Tereke kayıtları  …………………………………………..….…607

            5.1.2.1.3.Ferman ve beratlar  ………………………………………….…..610

            5.1.2.1.4. Vakfiyyeler  ………………………………………………….…615

            5.1.2.1.5. Nikâh akidleri  ……………………….…………………………616

            5.1.2.1.6. İçtimai hassasiyeler  ………………….…………………………618

            5.1.2.1.7. Yaralama ve katil davaları  ………….………………………….620

            5.1.2.1.8. İhtida hareketleri  ………………….……………………………621

         5.1.2.2. Bulgular  ……………………………………………………………622

            5.1.2.2.1.Mahalleler  ………………………………………………………622

            5.1.2.2.2. Nahiyeler  ……………………………………………………….623

            5.1.2.2.3. Karyeler   ………………………………………………………..623

            5.1.2.2.4.Aşiretler  ………………………………………………………… 625

            5.1.2.2.5. Vakıflar  ……………………………………………………..….625

            5.1.2.2.6. Camii ve mescidler  ……………….……………………………625

            5.1.2.2.7. Medreseler  ……………………………………………….…..…626

            5.1.2.2.8. Mevki ve makamla ile elkaplar  ….……………………….….…626

SONUÇ  ………………………………………………………………………..…628

KAYNAKLAR   ………………………………………………………………….630

EKLER   ……………………………………………………………….…………633

SÖZLÜK  …………………………………………………………………………639

ÖZGEÇMİŞ (VITAE) ……………………………………………………………644

TABLOLAR LİSTESİ

 

 

                                                                                                                         Sayfa No

 

Tablo 4.1. Gaziantep Şer’iyye Sicili Katoloğu   ……………………………………25

Tablo 4.2.  109 Numaralı A.Ş.S.’nde yer alan belgelerin tasnifi   …………………69

Tablo 5.1. 109 Numaralı A.Ş.S.’nde adı geçen Mahalleler   ……………..……….622

Tablo 5.2. 109 Numaralı A.Ş.S.’nde adı geçen Nahiyeler   ………………………623

Tablo 5.3. 109 Numaralı A.Ş.S.’nde adı geçen Karyeler   ………………………..623

Tablo 5.4. 109 Numaralı A.Ş.S.’nde adı geçen Aşiretler   ………………………..625

Tablo 5.5. 109 Numaralı A.Ş.S.’nde adı geçen Vakıflar   …………………………625

Tablo 5.6. 109 Numaralı A.Ş.S.’nde adı geçen Camii ve Mescitler   ……………..625

Tablo 5.7. 109 Numaralı A.Ş.S.’nde adı geçen Mevki ve Makamlar   ……………626

 

KISALTMALAR VE HİCRİ AY İSİMLERİ

a.g.e.      : Adı geçen eser

a.g.m.     : Adı geçen makale

a.g.t.    : Adı geçen tez

a.e.      : Aynı eser

A.Ş.S. : Ayıntab Şer’iyye Sicili

1. : Cilt

DİA        : Diyanet İslâm Ansiklopedisi

G.Ü.S.B.E.: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

1. : Hicri

İ.A.         : İslâm Ansiklopedisi

1. : Milâdi
2. : Sayı
3. : Sayfa

T.T.K.    : Türk Tarih Kurumu

 

Hicrî Aylar   

Kısaltma / Türkçesi / Arapçası / Gün Sayısı

1. : Muharrem / Muharram ul Haram / 30 Gün
2. : Safer / Safar ul Muzaffar / 29 Gün

Ra.         : Rebiü’l-Evvel / Rabi’al-awwal / 30 Gün

1. : Rebiü’l-Âhir / Rabi’al-thani / 29 Gün

Ca.         : Cemâziye’l-Evvel / Jumada al-Awwal / 30 Gün

1. : Cemâziye’l-Âhir / Jumada al-Thani / 29 Gün
2. : Receb / Rajab / 30 Gün

Ş.        : Şaban / Sha’bân / 29 Gün

1. : Ramazan / Ramadan / 30 Gün
2. : Şevval / Shawwal / 29 Gün

Za.          : Zilka’de / Dhu al-Quidah / 30 Gün

1. : Zilhicce / Dhu al-Hijjah / 29 – 30 Gün

 

Tezin tamamını Ulusal Tez Merkezinden indirmek  için lütfen tıklayınız.

Tezin özetini word belgesi olarak indirmek için tıklayınız..

Tezin özetini PDF belgesi olarak indirmek için tıklayınız..